Νεότερη Ελληνική Ιστορία Α': Τούρκοι και Τουρκοκρατία | Σαράντος Ι. Καργάκος

«Ασφαλώς και μετά την Άλωση σε κάποιους κύκλους υποδούλων, που ήσαν συμπτωματικές επιβιώσεις του πνευματικού κύκλου του Πλήθωνος, υπήρχε συνείδηση ελληνικής καταγωγής και εδραίο ελληνικό γλωσσικό αίσθημα. Ωστόσο, δεν ήταν αυτό που έγινε το κύριο δυναμογόνο συστατικό της διατηρήσεως της ελληνικής λαλιάς υπό συνθήκες πολυαίωνης σκλαβιάς· ούτε ήταν αυτό που έσωσε την έννοια του Γένους. Η Ορθοδοξία και η ελληνική γλώσσα, όπως αυτή επιβίωνε μέσω της Εκκλησίας, ήσαν οι δύο άξονες που συνέδεαν αυτούς τους οποίους οι Τούρκοι ονόμαζαν Γιουνάν η Ρουμ, οι Δυτικοί Γραικούς ‒ και μάλιστα, οι πιο κακόβουλοι «σχισματικούς» και οι μορφωμένοι Δυτικοί τούς προφωνούσαν τιμητικά Έλληνες. Όπου δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει ακτίνα φωτός μέσω της Εκκλησίας και της παρεχόμενης από αυτήν παιδείας, είχαμε απώλεια της ελληνικής γλώσσας και της θρησκευτικής συνειδήσεως. Κι όταν χάνονταν αυτά, χανόταν για τον Ελληνισμό κάποιο κομμάτι του οριστικά. Είναι γνωστό ότι στη Μικρά Ασία μέσω της απαιδευσίας προωθήθηκε ο εξισλαμισμός πολύ πριν από την Άλωση».